دریا از دیرباز میزبان یکی از گوهرهای قیمتی یعنی مروارید بوده و خواهیم دید که مروارید طبیعی هنوز هم نقش مهمی در جواهرسازی قطر دارد. کمی عمق، گرمی آب، اعتدال هوا، جنس خاک، ساحل و صخره‌های این دریا، محل مناسبی برای پناهگاه ماهیان دریاهای دور و نشو و نمای آنها، کثرت و تنوع و زاد و ولدشان به وجود آورده است.
سابقه این کار به ۲۰۰۰هزار سال پیش می رسد و محمد یکی از معدود غواصانی است که هنوز به شوق یافتن مروارید کف اقیانوس را می کاود. هر چند امروز نفت و گاز منبع درآمد اصلی قطر است اما از زمان های دور آب های ساحلی این کشور گنجینه ثروت طبیعی و گرداننده چرخ اقتصاد آن بوده اند.
فهرست این مطلب:
در ویدیوی زیر با صید مروارید و هنر جواهرسازی در قطر آشنا می شوید:
“پدربزرگ من صیاد مروارید بود. وقتی به پدرم گفتم که می خواهم برای درآمد بیشتر به دریا بروم و ماهی بگیرم و بفروشم، پدرم گفت چرا ماهی؟ تو غواص هستی چرا نمی روی صید مروارید؟”
او در اعماق این آب ها دنبال صدف هایی می گردد که گوهری قیمتی در خود داشته باشند اما نشانه چنین صدف هایی چیست؟
“قبل از هر چیز باید دید که صدف پیر است یا جوان و این را می شود از روی اندازه و ضخامت آن فهمید. البته چشم من دنبال چیز دیگری هم می گردد. یعنی دقیقا پشت صدف. این جا. چون هرچه این شکاف بزرگتر باشد، صدف پیر تر است. این صدف احتمالا از بقیه قدیمی تر است.
بسیاری از غواصان کپسول هوا همراه می برند تا بیشتر زیر آب بمانند اما محمد هنوز با حبس نفس غواصی می کند. او درست مانند پیشینیان تعلیم دیده تا مدتی طولانی نفسش را در سینه نگه دارد و کف دریا را جارو کند. غواصان قدیم گیره ای به بینی می زدند و سنگی به پا می بستند تا آسان تر نفسشان را حبس کنند و زودتر پایین بروند.
“برای محمد صید پربار و شگفت انگیزی است چون یافتن مرواریدهای خوب طبیعی واقعا دشوار است. یافتن مرواریدهای ریز بیشتر پیش می آید اما مروارید درشت در هر ۱0۰۰۰صدف یکی پیدا می شود و حالا می فهمیم که چرا چنین مروارید هایی تا این حد گران اند و طرفدار دارند.”
این کار برای محمد چیزی بیش از درآمد جانبی است. صید مروارید نوعی شوق و پیوند با گذشته است و سنت قدیمی را زنده نگه می دارد.
“این کار جزیی از ماست. فرهنگ ماست. روزی اجدادمان را تامین می کرد و امروز هم ما از این کار پول در می آوریم. دلیل این کار برای من اینهاست. من غواصم و عاشق این کارم.”
گونه‌هایی از این صدف‌ها نیز در سواحل و بنادر جنوب، مانند ساحل گشه، معروف به ساحل صدف در بندرلنگه، بندرکنگ، جزایر هرمز، قشم، منطقه درختان حرا در میناب و تیاب دیده می‌شود.
“صید مروارید پیش از کشف نفت و گاز منبع اصلی درآمد مردم قطر بوده اما فارغ از این، در تار و پود میراث و فرهنگ این جا هم ریشه دوانده. برای اطلاعات بیشتر در این باره در موزه ملی قطره به دیدار جاسم الکبیری آمدم.”
ارزش مرواریدهای طبیعی خلیج فارس در چیست؟
در واقع بسیاری از نخستین مرواریدها از خلیج فارس صادر شدند. مردم اطراف این دریا نخستین کسانی بودند که مروارید را کشف و صادر کردند. آن ها بعد ها در مناطق دیگری هم مروارید پیدا کردند و مشغول تجارت آن شدند. اما مروارید این جا به خصوص مروارید بصره، به خاطر شکل و ساختار منحصر به فردش گران ترین نوع مروارید به شمار می رود و همه ی این ها پیشینه ای ۲۰۰۰ساله دارند.”
تقاضا برای مروارید طبیعی این جا به غیر از بازار اروپا در کجا بوده؟
“این مروارید ها در همه دنیا از غرب اروپا تا چین و آسیا مشتری داشته و دارند. یکی از آثار برجسته در این زمینه، فرش باروداست که در سالن شماره ۷موزه ما به نمایش درآمده. این فرش به سفارش مهاراجه بارودا در هندوستان بافته شده.”
مروارید به غیر از جواهرسازی چه کاربرد دیگری دارد؟
“در تزئین لوازم و اشیا خانگی کاربرد داشته. مردم نقاط مختلف جهان با فرهنگ های گوناگون حتی از پوسته صدف برای تزئین استفاده می کردند. فرش بارودا را در واقع هدیه مهاراجه این شهر به مسلمانان است و بنا بوده روی مزار پیامبر اسلام پهن شود.
تجارت مروارید چه طور سقوط کرد؟
صادرات عمده قطر تا سال ۱۹۳۰مروارید بود اما در آن دوران ایکی موتو کوکیچی، مبتکر ژاپنی، صنعت پرورش مروارید را راه اندازی کرد و همین سبب شد بازار مروارید های طبیعی خلیج فارس سقوط کند. چون برای نمونه با صید ۸۰۰۰صدف طبیعی تنها بین ۵تا ۱۵ مروارید خوب پیدا می شود چون هر مرواریدی ارزشمند نیست و شکل و رنگ و اندازه ی مطلوب را ندارد.
اما با پرورش مروارید می توان از کشت همین ۸۰۰۰ صدف مروارید هوایی با شکل و رنگ و اندازه مطلوب برداشت کرد. نهایتا این که قیمت مروارید طبیعی افت کرد و تجارتش بین سال های ۱۹۲۰تا ۱۹۳۰ تمام شد.”
موزه ملی قطر برای بزرگداشت این میراث فرهنگی چه کرده؟
ما سعی کردیم اهمیت تجارت مروارید را نشان بدهیم و تاریخچه این کار را از رم 2000سال پیش تا آمریکا شمالی دهه 1930 به تصویر کشیده ایم. در این موزه می بینید که مروارید در گذشته چه اهمیتی داشته و یکی از گران ترین جواهراتی بود که سلاطین و مشاهیر از آن استفاده می کردند.
کار جواهرات در قطر سابقه ای طولانی دارد و امروز باهم به دیدار طراح جواهری می رویم که از فرهنگ بومی برای طراحی آثارش الهام گرفته. مروارید طبیعی با وجود گرانی هنوز مشتری دارد. نادا الصولتی طراح جواهر اهل قطر می گوید که برای برخی از مشتریانش این مروارید جایگزینی ندارد.
مروارید طبیعی مشتری خودش را دارد و کسانی هستند که فقط مروارید طبیعی می خواهند و مروارید صنعتی را نمی پسندد و بسیاری از مشتریانی که اهل همین منطقه اند، فقط مروارید طبیعی می خرند. البته این ها بیش از 5درصد بازار نیستند. با این همه مروارید طبیعی همیشه هست و همیشه هم مد خواهد بود. خود ما معمولا در جواهرات سفارشی مان از این مروارید ها استفاده می کنیم.
طرح این مجموعه ملهم از نقشه قطر است. برند هیرات که تمامی طرح هایش از عناصر بومی قطر اند، در سطح بین المللی شناخته شده است.
“من از بچگی با والدینم دور و بر کشور می گشتم و به دیدن دریا و کویر و خانه های قدیمی می رفتم. همه جا زیبایی دیدم و از آن زمان به این فکر می کردم که چگونه می توانم از این ها در مسیر خلاقیت استفاده کنم. وقتی فهمیدم که زبان هنری ام زبان جواهر سازیست، واسطه ای پیدا کردم که بتوانم همه زیبایی های اطرافم را با جزئیات جواهراتی برای استفاده روزانه تبدیل کنم.
الجساسیه محوطه باستانی بسیار جالبی است که از سوی مسئولان موزه ملی قطر تحت حفاظت قرار گرفته. در این محوطه مجموعه حجاری های خاصی روی زمین است که الهام بخش من بوده. یکی از تکنیک های محبوب من تکرار فرم است. چون تکرار فرم های پرو خالی چشم نواز است. این حلقه ها را ابتدا در سال 2014برای خودم طراحی کردم اما بعد یک مجموعه از این ها را برای فروش ساختم.
الهام گیری از فرهنگ بومی قطر در این مجموعه آشکار است اما هرکدام از این جواهرات داستان های خودشان را دارند. مثلا این حلقه شبیه نقشه قطر است که یک بریدگی دارد. نادا می گوید می خواهد مشتریانش در الهام گیری او از کشور خود سهیم باشند.
من به اصلیت خودم افتخار میکنم هرچند در اروپا و جاهای مختلف خاورمیانه زندگی کرده ام اما در این جا ریشه دارم و به این جا وصلم. من دوست دارم از فرهنگ های دیگر چیز یاد بگیرم اما نمی خواهم اصل خودم را فراموش کنم و به آن می بالم و این بریدگی موقت من احتمالا ناخودآگاه وارد طرح این مجموعه شده.
.
